جوامع الکلم
جَوامِعُ الْکَلِم، مفهومی حدیثی است که به مجموعه سخنان جامع و موجز و پرمعنای پیامبر اکرم اشاره دارد. این سخنان در برخی منابع، بر آیات قرآن کریم تطبیق داده شده و در برخی دیگر بر احادیث نبوی که راویان عین الفاظی که پیامبر فرموده را نقل کرده‌اند. جامع العلوم و الحکم، نوشته ابن رجب بغدادی، مهم‌ترین کتابی است که در مورد جوامع الکلم پیامبر نوشته شده است.
مفهوم‌شناسی
مباحث ادبی
جوامع‌الکلم ترکیبی وصفی است که در آن جای صفت و موصوف عوض شده است. جوامع، جمعِ جامعه است و کلِم، جمعِ کلمه، و کلمه هم یک لفظ و هم مجموعه‌ای از الفاظ را در برمی‌گیرد.
معنای لغوی
منظور از کلمه در این اصطلاح، مجموعه‌ای از کلمات، نظیر یک خطبه و یک قصیده است. بنابراین، منظور از جوامع‌الکلم مجموعه‌ای از جملات و سخنان جامع و فراگیر است. در اصطلاح حدیثی نیز، جوامع الکلم، ناظر به سخنان جامع، موجَز و پرمعنای آن حضرت است.
معنای اصطلاحی
در احادیث در توضیح معنای این اصطلاح گفته شده که سخنان ایشان، سخنانی است با واژه‌ه‌ای اندک و معانی بسیار. مُناوی، در توضیح آن بیان کرده که پیامبر دارای ملکه‌ای است که به کمک آن می‌تواند کلام خود را موجز، پُرمعنی و در عین حال بدون پیچیدگی بیان کند به‌طوری که دریافتِ آن، بی‌هیچ ابهامی برای شنوندگان، ممکن و آسان باشد.
جایگاه حدیثی
این اصطلاح در چند حدیث از منابع شیعی و سنّی، و در سیاق‌های گوناگون، از پیامبر اکرم(ص) نقل شده است.
در حدیث مشهور امام حسن(ع) در وصف پیامبر، داشتن جوامع الکلم را در کنار چند ویژگی دیگر، از جمله اختصاصات پیامبر شمرده است.
مصادیق
برای جوامع الکلم، دو نوع مصداق بیان شده است. بر اساس حدیثی از امام صادق (ع)، مصداقِ آن قرآن کریم بیان شده است.
برخی دیگر معتقدند که جوامع الکلم، اشاره به سخنان موجز و پرمعنای حضرت رسول(ص) دارد که در مجموع احادیث ایشان پراکنده است. البته روایاتی که راویان در الفاظ آن تصرف نکرده باشند. بنابراین، از مجموع احادیث پیامبراسلام فقط پاره‌ای‌از آنها مصداق جوامع‌الکلم شمرده شده‌اند.
منابع
در باره احادیثی از پیامبر اکرم(ص)، که مصداق جوامع‌الکلم‌اند، از قدیم کتاب‌هایی نوشته شده که ییو از مشهورترین و مهم‌ترین آنها جامع العلوم و الحکم نوشته ابن‌رجب بغدادی است که در آن پنجاه حدیث نبوی به‌عنوان مصادیق جوامع‌الکلم گزینش و شرح شده است.
برداشت عرفانی
برداشت ویژه‌ای از جوامع الکلم در کلمات عرفا بیان شده است. سید حیدر آملی در این مورد گفته است، منظور از جوامع الکلم، اسرار و حقایق و رمزهایی است که در شب معراج بر پیامبرش وحی نمود. در جای دیگری بیان شده که منظور از این تعبیر، کمالات حضرت موسی و عیسی و امت آنان است که به صورت یک مجموعه به پیامبر اسلام داده شده است.
پانویس
- ↑ نسائی، ج ۶، ص۳، حاشیه نورالدین‌بن عبدالهادی سندی
- ↑ فیروزآبادی، ذیل «کلم»
- ↑ ابن‌جوزی، ج ۳، ص۷۶
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابن‌عساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ ج ۱، ص۷۱۹
- ↑ بخاری، ج ۴، ص۱۲، ج ۸، ص۷۶؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص۴۱۲؛ صدوق، ۱۴۰۴ ب، ج ۱، ص۲۴۰)؛ ابن‌حنبل، ج ۲، ص۲۵۰، ۴۴۲؛ مسلم‌بن حجاج، ج ۲، ص۶۴
- ↑ رجوع کنید به صدوق، ۱۴۰۴ الف، ج ۲، ص۲۸۲ـ ۲۸۳؛ ابن‌عساکر، ج ۳، ص۳۴۳ـ۳۴۴
- ↑ رجوع کنید به طوسی، ص۴۸۴؛ مجلسی، ج ۱۶، ص۳۲۴
- ↑ ابن‌رجب، ج ۱، ص۵۵
- ↑ ابن‌حجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹
- ↑ برای نمونه رجوع کنید به نووی، ج۱، ص۱۵۷، ج۹،ص۱۰۲؛ ابن‌حجر عسقلانی، ج۱۳، ص۲۰۹؛ مُناوی، ج۲،ص۱۶۱
- ↑ رجوع کنید به ابن‌رجب، ج ۱، ص۵۶
- ↑ آملی، ص۲۹۴
- ↑ آملی، ص۳۵۶
منابع
- صدوق، عیون اخبارالرضا، چاپ حسین اعلمی، بیروت، ۱۴۰۴ الف.
- صدوق، کتاب من‌لایحضره‌الفقیه، چاپ علی‌اکبر غفاری، قم، ۱۴۰۴ ب.
- ابن‌جوزی، زادالمسیر فی علم التفسیر، چاپ محمدبن عبدالرحمان عبداللّه، بیروت، ۱۴۰۷/ ۱۹۸۷.
- ابن‌حنبل، مسندالامام احمدبن حنبل، بیروت: دارصادر، بی‌تا.
- ابن‌حجر عسقلانی، فتح الباری: شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه، بی‌تا.
- ابن‌رجب، جامع العلوم و الحکم، چاپ شعیب ارنؤوط و ابراهیم باجس، ریاض، ۱۴۲۳/۲۰۰۲.
- ابن‌عساکر، تاریخ مدینه دمشق، چاپ علی‌شیری، بیروت، ۱۴۱۵ـ۱۴۲۱/ ۱۹۹۵ ـ ۲۰۰۱.
- آملی، حیدربن علی، جامع الاسرار و منبع الانوار، چاپ هانری کوربن و عثمان اسماعیل یحیی، تهران، ۱۳۶۸ ش.
- بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح البخاری، [چاپ محمد ذهنی‌افندی]، استانبول، ۱۴۰۱ /۱۹۸۱.
- طوسی، محمدبن حسن، الامالی، قم، ۱۴۱۴.
- فیروزآبادی، محمدبن یعقوب، القاموس المحیط، بیروت، ۱۴۱۲/ ۱۹۹۱.
- مجلسی، بحار الانوار.
- مسلم‌بن حجاج، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر، بی‌تا.
- مناوی، محمد عبدالرووف‌بن تاج‌العارفین، فیض القدیر: شرح الجامع الصغیر من احادیث البشیر النذیر، چاپ احمد عبدالسلام، بیروت، ۱۴۱۵/۱۹۹۴.
- نسائی، احمدبن علی، سنن النسائی، بشرح جلال‌الدین سیوطی و حاشیه نورالدین‌بن عبدالهادی سندی، استانبول، ۱۴۰۱/۱۹۸۱.
- نووی، یحیی‌بن شرف، صحیح مسلم بشرح النووی، بیروت، ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
پووند به بیرون
- منبع مقاله: